Procesy cywilne o odzyskanie długu potrafią ciągnąć się latami, bo czasu ich trwania nie ogranicza żaden przepis prawa. W tym okresie sytuacja finansowa dłużnika może się pogorszyć, co utrudnia odzyskanie pieniędzy nawet po pomyślnym dla nas wyroku. By uniknąć tej sytuacji, wierzyciel może wystąpić z wnioskiem o zabezpieczenie roszczenia. Co warto wiedzieć na ten temat?

Zabezpieczenie roszczenia oznacza zajęcie części majątku dłużnika równej kwocie, którą jest on winien wierzycielowi, bądź innego dobra, o które toczy się spór. Najczęściej mowa o środkach na jego rachunku bankowym, ale prawo przewiduje wiele innych typów zabezpieczenia. Dzięki temu, wierzyciel w razie wygranej nie musi obawiać się o niewypłacalność dłużnika, bo środki na spłatę jego należności zostały zapewnione. W zależności od przedmiotu sporu, zabezpieczeniu podlegają roszczenia pieniężne i niepieniężne.

Wniosek poparty dowodami

Źródło zdjęcia – Freepik.com

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia może złożyć każda ze stron lub uczestników postępowania. Osoba składająca taki wniosek powinna uprawdopodobnić swoje roszczenie oraz wskazać swój interes prawny w jego udzieleniu. Celem wniosku jest wykazanie, że brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie orzeczenia, które zapadnie w sprawie.

– W praktyce oznacza to, że wierzyciel powinien przedstawić w sądzie dowody potwierdzające istnienie roszczenia, na przykład fakturę VAT, umowę czy ugodę - tłumaczy Beata Gądek, radca prawny w TC Kancelarii Prawnej i dodaje: – Musi również wskazać powód, dla którego jego zdaniem takie zabezpieczenie powinno zostać udzielone. na przykład przedstawić okoliczności potwierdzające próbę uszczuplenia swojego majątku przez dłużnika.

Wierzyciele, którzy dochodzą należności - w kwocie niższej niż 75 tysięcy złotych z tytułu transakcji handlowej, dotychczas nieuregulowanej czy w przypadku której od dnia upływu terminu płatności upłynęły co najmniej trzy miesiące - nie muszą dodatkowo uprawdopodobniać swojego interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia. Ta uproszczona droga do zabezpieczenia wierzytelności to doskonałe rozwiązanie w przypadku dochodzenia należności wynikającej na przykład z nieuregulowanej faktury VAT.

Elementy wniosku o zabezpieczenie

Wniosek o udzielenie zabezpieczenia powinien odpowiadać wymaganiom pisma procesowego. W związku z tym musi zawierać oznaczenie sądu, do którego jest kierowane, imiona i nazwiska lub nazwy stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników, oznaczenie rodzaju pisma oraz osnowę, czyli opis przedmiotu wniosku lub oświadczenia. W przypadku, gdy jest to konieczne do rozstrzygnięcia co do wniosku lub oświadczenia, trzeba również wskazać fakty, na których strona opiera swój wniosek lub oświadczenie oraz wskazanie dowodu na wykazanie każdego z tych faktów.

We wniosku musi znaleźć się także podpis strony bądź jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika i lista załączników. Dodatkowo, dokument powinien być uzupełniony o wskazanie sposobu zabezpieczenia, a w sprawach o roszczenie pieniężne także wskazanie sumy zabezpieczenia, uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek, czyli opis okoliczności, w jakich powstał dług. O udzieleniu zabezpieczenia orzeka sąd postanowieniem.

Koszty postępowania zabezpieczającego

Opłata sądowa za złożenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia jest niewysoka - wynosi 100 zł. Nie jest konieczna, jeśli wniosek został zawarty w pozwie albo we wniosku wszczynającym postępowanie nieprocesowe. Postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia składa się, wraz z wnioskiem i odpowiednią opłatą o wysokości 300 zł, do komornika sądowego.

– Na tej podstawie, komornik może wykonać zabezpieczenie na rachunku bankowym dłużnika. Jeśli środki zostaną skutecznie zajęte, komornik sądowy pobiera od wierzyciela opłatę stosunkową w wysokości 10% wartości mienia objętego zabezpieczeniem, pomniejszonych o wyżej wskazaną opłatę 300 zł – tłumaczy Beata Gądek z TC Kancelarii Prawnej.

W toku postępowania cywilnego, wierzyciel może też złożyć wniosek o zasądzenie na jego rzecz od dłużnika kosztów postępowania zabezpieczającego.

Zabezpieczenie roszczeń pieniężnych

Zajęcie majątku dłużnika z jego kont bankowych jest najbardziej oczywistym sposobem zabezpieczenia roszczeń pieniężnych, choć nie jedynym. Przepisy przewidują kilka sposobów, których katalog znajdziemy w art. 747 kpc.

• Zajęcie ruchomości – przy czym zajętych ruchomości nie można oddać pod dozór wierzyciela, zajęte pieniądze składa się na rachunek depozytowy Ministra Finansów a zajęte papiery wartościowe sąd składa w banku. Dokonanie zabezpieczenia z ruchomości ma ten skutek, że nawet dalsze rozporządzanie nią nie będzie miało wpływu na bieg postępowania, ponieważ postępowanie egzekucyjne z zajętej ruchomości może być prowadzone nawet przeciwko nabywcy.
• Zajęcie wynagrodzenia za pracę – następuje ono przez zawiadomienie dłużnika o zakazie pobierania określonej części wynagrodzenia za pracę, a jego pracodawca zostaje wezwany do niewypłacania dłużnikowi zajętej części wynagrodzenia.
• Zajęcie wierzytelności z rachunku bankowego albo innej wierzytelności lub innego prawa majątkowego – jest to najbardziej popularny i najprostszy sposób zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. We wniosku o dokonanie zabezpieczenia nie trzeba nawet wskazywać rachunku bankowego dłużnika, komornik w takiej sytuacji zajmie wierzytelność na dowolnym rachunku bankowym dłużnika. Jeżeli chodzi o inne wierzytelności lub prawa majątkowe to należy upewnić się, że w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia wskazana jest konkretna wierzytelność bądź też prawo majątkowe.
• Obciążenie nieruchomości dłużnika hipoteką przymusową - na podstawie hipoteki wierzyciel uzyskuje prawo do dochodzenia zaspokojenia z jej przedmiotu bez względu na to, czyją stanie się własnością.
• Ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania nieruchomości – zakaz zbywania lub obciążania nieruchomości może być ustanowiony w ramach zabezpieczenia, jeżeli nieruchomość nie ma urządzonej księgi wieczystej.
• Obciążenie statku albo statku w budowie hipoteką morską – statki morskie to formalnie majątek ruchomy, ale w zakresie zabezpieczenia oraz egzekucji stosuje się do nich przepisy o nieruchomościach. Dlatego możliwym jest również ustanowienie hipoteki na statkach morskich a nawet statkach morskich w budowie.
• Ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu – czynność prawna dokonana wbrew zakazowi zbywania spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu jest nieważna, tym samym roszczenie wierzyciela pozostanie zabezpieczone.
• Ustanowienie zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym obowiązanego albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego dłużnika – w tym wypadku zarządca przejmuje od dłużnika prawa i obowiązki w zakresie prowadzonego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego, przyjmuje się, że podstawienie to jest bezwzględne więc całkowicie wyłącza ono możliwość podejmowania jakichkolwiek czynności przez dłużnika. Zarządca ma prawo pobierać zamiast dłużnika wszelkie pożytki, spieniężać je w granicach zwykłego zarządu oraz prowadzić sprawy, które przy wykonywaniu zarządu okażą się potrzebne.

Czy każde roszczenie pieniężne można zabezpieczyć?

Warto pamiętać, że dokonanie zabezpieczenia roszczeń pieniężnych nie będzie możliwe, jeżeli stroną sporu jest Skarb Państwa, co reguluje art. 749 KPC. Tak samo, zabezpieczenie roszczeń pieniężnych nie może obejmować rzeczy, wierzytelności i praw, z których wyłączona jest egzekucja. Należą do nich na przykład przedmioty domowe niezbędne dla dłużnika i jego domowników takie jak pralka, odkurzacz, piekarnik elementy garderoby i tym podobne. Pełna lista obejmuje art. 829 – 837 KPC.

– Jeżeli powyżej określone sposoby nie będą wystarczające i nie uda się zgodnie z nimi dokonać zabezpieczenia, pozostaje jeszcze jedna furtka – radzi prawnik z TC Kancelarii Prawnej, Mateusz Pernak – Mowa o rzeczach, które ze względu na swoje właściwości ulegają szybkiemu zepsuciu. Z reguły będzie to żywność, rośliny i tym podobne. Gdy dłużnik nie ma innego mienia, które mogłoby zabezpieczyć, roszczenie wierzyciela to istnieje możliwość zabezpieczenia roszczenia poprzez niezwłoczne dokonanie sprzedaży rzeczy ulegających szybkiemu zepsuciu. 

Sprzedaży dokonuje komornik na polecenie sądu a kwotę uzyskaną z takiej transakcji składa się na rachunek depozytowy Ministra Finansów.

Roszczenia niepieniężne

Przedmiotem roszczenia nie zawsze będą pieniądze. Jako przykłady roszczeń tego rodzaju, Mateusz Pernak podaje m.in. roszczenie o wydanie nieruchomości lub statku, o wykonanie jakichś czynności bądź też zaniechania działania i wiele innych:

– W takich przypadkach również istnieje możliwość zabezpieczenia roszczenia, którego sąd udziela w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni, nie wyłączając sposobów przewidzianych dla zabezpieczenia roszczeń pieniężnych. Jednak sposób, w jaki roszczenie ma zostać zabezpieczone, wierzyciel powinien umieścić we wniosku o dokonanie zabezpieczenia – mówi ekspert TC Kancelarii Prawnej.

Na szczęście przepisy przewidują również przykłady sposobu zabezpieczenia roszczeń niepieniężnych, które wskazują, że sąd może:

• Unormować prawa i obowiązki stron lub uczestników postępowania na czas trwania postępowania;
• Ustanowić zakaz zbywania przedmiotów lub praw objętych postępowaniem;
• Zawiesić postępowanie egzekucyjne lub inne postępowanie zmierzające do wykonania orzeczenia;
• Uregulować sposób roztoczenia pieczy nad małoletnimi dziećmi i kontaktów z dzieckiem;
• Nakazać wpisanie stosownego ostrzeżenia w księdze wieczystej lub we właściwym rejestrze.

Powinniśmy uznać, że powyższe wyliczenie, pomimo że znajduje się w przepisach kodeksu postępowania cywilnego, jest wyliczeniem przykładowym. Wynika to z użytego przez ustawodawcę sformułowania „w szczególności sąd może”.

Finał postępowania sądowego z zabezpieczeniem roszczenia

Jeśli sąd wyda orzeczenie korzystne dla wierzyciela, zabezpieczenie roszczenia nie jest egzekwowane z automatu. Od chwili wydania orzeczenia dłużnik ma dwa tygodnie na spłatę należności, a w tym samym okresie ma również prawo do wniesienia sprzeciwu lub apelacji. Jeśli nie zrobi żadnej z tych rzeczy, orzeczenie staje się prawomocne, co pozwala skierować sprawę do komornika. Dzięki temu, że roszczenie zostało zabezpieczone, egzekucja będzie przede wszystkim skuteczna, ale też znacznie krótsza niż w postępowaniu standardowym.